Jachting I
W 2015 roku w Muzeum Fotografii w Krakowie zaprezentowano wystawę Jachting, przedstawiającą tylko jeden obiekt z kolekcji – album o numerze inwentarzowym MHF 28978/II/1-112 ze 112. fotografiami o tematyce marynistycznej1. Muzeum otrzymało album w 1986 roku od Krakowskiego Towarzystwa Fotograficznego. Wewnątrz znajdowała się kartka z adnotacją: „ALBUMY ZDJĘĆ o tematyce żeglarskiej z rejonu MORZA ŚRÓDZIEMNEGO (zdobyte staraniem p. St. Wiśniewskiego znakomitego miłośnika i zbieracza staroci fotograficznych)”. I, jak dotąd, jest to jedyna wzmianka na temat historii obiektu.
Jachting – sport regatowy lub żegluga na jachtach z napędem żaglowym lub mechanicznym2 – w dziewiętnastym wieku dla wyższych warstw społecznych stał się nie tylko sportem i rozrywką, ale określonym stylem życia. Standardem było posiadanie coraz szybszych jachtów regatowych i uczestnictwo w zawodach. Rytm roku wyznaczały dalekie i bliskie rejsy na pokładzie parowców z pomocniczym ożaglowaniem.
Nieznany twórca albumu był wielkim miłośnikiem jachtów, dla którego fotografia stała się narzędziem do zgromadzenia jak największej liczby wizerunków jednostek pływających w jednym miejscu. Sam album to standardowy wyrób dziewiętnastowiecznej sztuki introligatorskiej. Oprawa typu półskórek z niebieskiego płótna introligatorskiego i brązowej skóry pokrytej ozdobnymi tłoczeniami w kolorze złota. Wewnątrz 55 kremowych, fazowanych i złoconych kart, w tym 53 z fotografiami i dwie ostatnie puste. Fotografie datowane są na ostatnie dwie dekady dziewiętnastego wieku, wykonane przez fotografów z nadmorskich miejscowości: Blasiusa Cirkovica z Puli, Alfreda Johna Westa z Gosport, Jamesa Adamsona z Rothesay, Arthura Debenhama z wyspy Wight, czy spółki Cox & Durrant z Torquay oraz anonimowych twórców. Głównymi bohaterami zdjęć są jachty regatowe ukazane w całej krasie – pod pełnymi żaglami na pełnym morzu oraz parowce z pomocniczym ożaglowaniem, najczęściej wolno płynące po spokojnych wodach portu lub stojące na redzie. Uczestników jachtingu ukazano zaledwie na trzech fotografiach, na pozostałych występują sporadycznie, jedynie jako sztafaż3.
Na pierwszej fotografii w albumie sportretowana została załoga jachtu regatowego Christa wraz z jego właścicielem arcyksięciem Karolem Stefanem Habsburgiem. Prawdopodobnie to on jest autorem albumu, kolekcjonerem, który z dużą starannością gromadził fotografie ukazujące jego wielką pasję – żeglarstwo. Karol Stefan był admirałem floty austro-węgierskiej, dowodził torpedowcami Kerka i Pantera, krążownikami Tygrys i Kaiser Franz Joseph I. Jego macierzystym portem była Pula, a po ślubie z Marią Teresą zamieszkał na pobliskiej wyspie Veli Lošinj (dawniej Lussingrande), której kilka widoków znajduje się na fotografiach w albumie. Po odziedziczeniu dóbr żywieckich przeniósł się do Żywca, ale w sezonie letnim wracał do swojej nadmorskiej rezydencji i do żeglarskiego życia4. W albumie znajdują się tylko dwa zdjęcia ukazujące postać arcyksięcia, wspomniany portret z załogą Christy oraz wizerunek z małżonką Marią Teresą, kuzynką Stefanią Klotyldą Koburg i z niezidentyfikowanymi osobami na pokładzie jachtu parowego Christa. Pozostałe zdjęcia ukazują statki pod pełnymi żaglami – należące do arcyksięcia Valkirie I i Senji podczas corocznych regat organizowanych na Morzu Adriatyckim. Jednak najczęściej fotografowaną jednostką jest jacht regatowy Christa, uwieczniony podczas manewrów na wodach w pobliżu portu w Puli. Pozostałe zdjęcia ukazują najwybitniejsze europejskie i amerykańskie jachty regatowe: Britannię, Navahoe, Valkyrie II, Ivernę czy Satanitę, sfotografowane podczas manewrów na morzu, przeważnie w trakcie regat. W albumie odnajdujemy kilka ujęć z zawodów wokół wyspy Wight, na wodach cieśniny Solent, w pobliżu fortu No Man’s Land. Ciekawostką dla miłośników zagadnień technicznych może być fotografia dokumentująca budowę stojącego w doku Navahoe. Obok wizerunków jachtów zgromadzono kilka reprodukcji malarstwa ukazujących niezmiennie te same motywy: regaty i jachty. Wśród nich jest wizerunek litografii Thomasa Goldswortha Duttona, przedstawiający najsłynniejszy amerykański szkuner America, który w rekordowym czasie przepłynął ocean, aby wziąć udział w regatach One Hundred Sovereign Cup.
Kolejnym wątkiem pojawiającym się w albumie, a uzupełniającym pojęcie jachtingu są fotografie jachtów parowych z pomocniczym ożaglowaniem. Statki te służyły do tzw. „swobodnej żeglugi”, to na nich odbywano dalekie i bliskie rejsy w najróżniejsze zakątki świata, pływając od portu do portu, zwiedzając najsłynniejsze miasta i zabytki kultury. Dodatkowo z ich pokładów uczestnicy jachtingu, popijając herbatkę, obserwowali zmagania jednostek regatowych.
Przygotowała Katarzyna Marko
Dział Inwentarzy
1 Wystawa Jachting zorganizowana w ramach cyklu „Klucz do magazynu”, 14.02–03.05.2015, Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie, ul. Józefitów 16, 30-045 Kraków.
2 M. Szurowski, Krótka historia jachtingu. Regaty i „żeglowanie swobodne”, [w:] Jachting, Kraków 2015.
3 K. Marko, Jachting, [w:] Jachting, Kraków 2015.
4 D. Firlej, Karol Stefan Habsburg – żywiecki arcyksiążę, [w:] Jachting, Kraków 2015.