Jana Matejki związek z fotografią

To prawie rówieśnicy. Jan Matejko przyszedł na świat w 1838 roku, a rok później fotografia została przedstawiona na posiedzeniu Akademii Francuskiej w Paryżu, stąd historię wynalazku liczymy od roku 1839. Malarz podczas studiów w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), zanim osobiście miał okazję oglądać dzieła obcych artystów na stypendium w Monachium, poznawał ich twórczość poprzez reprodukcje. Po powrocie z Niemiec żałował, że skromne fundusze stypendialne nie pozwoliły mu nabyć fotografii obrazów, o których marzył.

Jako dojrzały artysta Jan Matejko potrafił praktycznie wykorzystać nowe medium do dokumentacji własnej twórczości oraz do poszerzania kręgu odbiorców swojej sztuki. Dobrze zorganizował dokumentację swojego dorobku. Walery Rzewuski miał wyłączność na fotografowanie dzieł artysty w latach 1864–1874. Współpraca w formie umowy pisemnej gwarantowała malarzowi udział w zyskach od każdej sprzedanej odbitki. Handel prowadził zakład Walerego Rzewuskiego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych i księgarnie. W 1875 roku Matejko podpisał umowę na wyłączność z Awitem Szubertem. Przypuszczalnie zasady współpracy były podobne. Również Juliusz Mien i Józef Sebald zdejmowali obrazy Jana Matejki.

W zbiorach MuFo znajduje się fotografia obrazu „Batory pod Pskowem”. W prawym dolnym rogu zwraca uwagę pieczęć tłoczona, sucha: „A. SZUBERT / FOTOGRAF / W KRAKOWIE”. Reprodukcja jest naklejona na tekturkę z nadrukami na dolnym marginesie: „Malował Jan Matejko w Krakowie. Naśladownictwo zastrzega się. Fotografował A. Szubert w Krakowie. / STEFAN BATORY / PRZYJMUJE POD PSKOWEM POSŁÓW IWANA GROŹNEGO PROWADZONYCH PRZEZ ANTONIA POSSEVINI S. J. LEGATA GRZEGORZA XIII / 1581” (MHF 2496/II). Ten obraz odnajdziemy jeszcze na ujęciu fragmentu ściany z malarstwem na Wystawie Światowej w Wiedniu w 1873 roku (MHF 34087/II). Fotografię naklejono na tekturkę z nadrukiem „Déposé / Vervielfältigung vorbehalten / WELTAUSSTELLUNG 1873. / Verlag der Wiener Photographen-Association”.

Inne zreprodukowane dzieło Jana Matejki to portret Józefa Szujskiego (MHF 8351/II), współtwórcy krakowskiej szkoły historyków, przedstawiciela stronnictwa stańczyków, prywatnie przyjaciela malarza. Fotografię obrazu wykonał ok. 1900 roku wybitny fotograf krakowski Józef Kuczyński. Obraz Kazanie Skargi, wystawiony w 1864 roku, został zreprodukowany we fragmencie, jako portret kaznodziei w ekspresyjnym geście płomiennego mówcy (MHF 18106/II). Wśród pochodzących z pracowni Walerego Rzewuskiego negatywów szklanych, które niedawno trafiły do zbiorów MuFo, znajduje się przedstawienie obrazu na sztaludze – Widok Bebeku pod Konstantynopolem z widocznym podpisem na negatywie: „(…) Matejki obraz” (MHF 45783/F).

Dzieła Jana Matejki w reprodukcjach fotograficznych i drukowanych na podstawie fotografii trafiły dosłownie pod strzechy – do podręczników szkolnych, do dekoracji ścian w instytucjach publicznych i mieszkaniach prywatnych. Między innymi Unia Lubelska, w formie odbitki graficznej oznaczonej napisami: „MALOWAŁ JAN MATEJKO W KRAKOWIE / RYTOWAŁ NA MIEDZI HENRYK REDLICH W WARSZAWIE / UNIA LUBELSKA 1569 R. / Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Członkom swoim za rok 1881/1882”, była rozdawana jako premia dla członków Towarzystwa (MHF 8724/II). Uczennice w strojach krakowskich uczestniczące w podniosłym wydarzeniu w życiu szkoły uwieczniono zaś na zdjęciu grupowym upozowane pod patriotyczną dekoracją z portretem marszałka Józefa Piłsudskiego na tle obrazu Batory pod Pskowem (MHF 36458/II/148).

Na podstawie fotografii obrazów Jana Matejki publikowano pocztówki. Z 1906 roku pochodzi reprodukcja Rejtana (MHF 1/II/179) zakupionego przez cesarza Franciszka Józefa do galerii cesarskiej w Wiedniu. Na pocztówce znalazł się nadruk w języku niemieckim: „J. Matejko Der Reichstag zu Warschau 1773. (Kais. Gemälde – Gallerie, Wien.)”.

Na potrzeby rozwijającego się kolekcjonerstwa XIX-wieczne zakłady fotograficzne prowadziły sprzedaż między innymi portretów sławnych osób. Zainteresowanym oferowano także wizerunki polskich malarzy, m.in. Jana Matejki (MHF 2565/II/144, MHF 14783/II/48).

Podsumowaniem związków Jana Matejki z fotografią mogą być zakłady fotograficzne wykorzystujące w nazwie nazwisko malarza. Atelier „Matejko” (MHF 13405/II/50), prowadzone przez Władysława Wybranowskiego, Ferdynanda Strauba i Zugehoera (nieustalonego imienia), działało we Lwowie przy ul. Karola Ludwika 3 w latach 1905–1914. W zbiorach Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie znajdują się fotografie z zakładu „Foto Matejko”, założonego i prowadzonego przez Stanisława i Jadwigę Nowakowskich w Wejherowie przez kilkadziesiąt lat (od lat 30. do 70. XX wieku). W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu są natomiast fotografie z zakładu „Matejko” z Nakła.

Przygotowała Lucyna Król
Dział Konserwacji i Przechowywania Zbiorów

Bibliografia:

• Słoczyński H. M., Matejko, Wrocław 2000, seria A to Polska właśnie.
• Koziński J., Fotografia krakowska w latach 1840–1914. Zarys historii, Kraków 1978.
• Mossakowska W., Walery Rzewuski 1837–1888. Fotograf. Studium warsztatu i twórczości, Wrocław 1981.
• Sobota A., Hermansdorfer M., Fotografia. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Wrocław 2007.
• MK, Kolejny, ciekawy zbiór fotografii trafił do zbiorów Muzeum. Foto Matejko [dostęp: 24.05.2020].