Pierwsze ekspozycje XIX-wiecznej fotografii

fotografia, prawowita córa światła, (…) stała się już dzisiaj obywatelką całego świata.
Walery Lewkowicz, Przegląd Wystawy Powszechnej w Wiedniu 1873 r.

Pomysł zorganizowania wystaw przemysłowych i kupieckich zrodził się we Francji pod koniec XVIII stulecia. Od tego czasu na Placu Marsowym francuscy przemysłowcy wystawiali swoje wyroby, prezentując je szerokiej publiczności. Śmiałą myśl wystawy wyrobów z całego świata rzucono na dworze królowej Wiktorii i księcia Alberta. W 1851 roku w Londynie została zorganizowana pierwsza wystawa powszechna: na 80 000 m² swoje towary pokazało 20 000 wystawców!

Wśród najróżniejszych przedmiotów po raz pierwszy eksponowano fotografie, i co ważne, od razu doceniono ich autora. David Octavius Hill, szkocki malarz-pejzażysta i fotograf, został wyróżniony dyplomem honorowym. W 1852 w Londynie Royal Society of Arts zorganizowało pierwszą ekspozycję poświęconą wyłącznie fotografii. W Paryżu w 1855 odbyła się zlokalizowana na ponad 160 000 m² druga wystawa światowa oraz druga ekspozycja fotograficzna, której patronowało Société française de photographie.

Na wystawach fotografii z roku 1852 i 1855 przedstawiono wszystkie jej aspekty, w tym techniki wykonania. Jednocześnie od 1855 francuski dziennikarz i fotograf Nadar (właściwie Gaspard-Félix Tournachon) rozpoczął walkę o miejsce dla nowego medium na wystawach sztuk pięknych. Na łamach „Le Journal amusant” zaapelował: „Fotografia prosi o mały kawałek pomieszczenia na wystawie sztuki”.

Polscy fotografowie mieli okazję przedstawić swoje prace w 1857 w Warszawie na Wystawie Wyrobów Rękodzielniczych i Płodów Rolniczych. Zaprezentowali się tam warszawiacy: Karol Beyer, Józef Giwartowski i Grzegorz Sachowicz. Wśród wystawiających był też Maksymilian Fajans, który pokazał „rozmaite litografje i chromolitografje w portretach, dziełach sztuki, wizerunkach i obrazach archeologicznych”, za co otrzymał złoty medal. Rok później Polacy byli już obecni na Wystawie Powszechnej w Londynie, na której Jan Mieczkowski z Warszawy został wyróżniony listem pochwalnym za album Artyści i artystki baletu w główniejszych rolach i strojach narodowych.

Dużym zainteresowaniem widzów, ale i dziennikarzy, cieszyła się w 1873 wiedeńska Wystawa Powszechna, którą zorganizowano na Praterze, nad brzegiem Dunaju, na 2 300 000 m². W jej otwarciu wzięło udział sto tysięcy widzów. Ekspozycja składała się z dwudziestu sześciu grup, dzielących się na sekcje. Fotografia stanowiła trzecią sekcję grupy dwunastej, czyli sztuk graficznych. Eksponowano obrazy ze Stanów Zjednoczonych, Brazylii, Włoch, Szwecji, Norwegii, Danii, Portugalii, Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Holandii, Belgii, Turcji, Egiptu, Japonii, Węgier, Niemiec, Austrii i Rosji. Polaków reprezentowało duże grono fotografów: z Francji przybył hrabia Stanisław „Walery” Ostroróg, z Norwegii Ludwik Szaciński, w dziale austriackim zaprezentowali się Firma Nowicki i Eder oraz Edward Trzemeski ze Lwowa i Awit Szubert z Krakowa; w dziale rosyjskim warszawscy fotografowie: Jan Mieczkowski, Spółka Kloch i Dutkiewicz, Maksymilian Fajans oraz Firma Kostka i Mulert.

W 281 numerze „Tygodnika Ilustrowanego” z 17 maja 1873 opublikowano Listy z wystawy wiedeńskiej, w których można było przeczytać:

Wystawa wiedeńska kosztowała więcej niżeli wszystkie inne dawniejsze, gdy bowiem ostatnia londyńska w r. 1862 kosztowała 11,500,000 franków, a ostatnia paryzka trzydzieści milionów, co na monetę austryacką znaczy, licząc okrągło, piętnaście milionów guldenów, wystawa wiedeńska, któréj koszta początkowo obliczono na sześć milionów, kosztowała istotnie szesnaście milionów guldenów.

Na wystawie w Filadelfii w 1879 polskie zakłady fotograficzne reprezentowała warszawska firma Kostka i Mulert. W 1894 we Lwowie została przygotowana Powszechna Wystawa Krajowa, na której pokazano osiągnięcia gospodarcze i kulturalne ziem polskich znajdujących się pod zaborami. Na pięćdziesięciu hektarach umieszczono sto dwadzieścia dziewięć pawilonów. Ekspozycję podzielono na trzydzieści cztery działy. W broszurze z 1896 Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie w 1894 roku jej autor napisał:

Najwięcej, bo 19 wystawców, dostarczyła fotografia, sztuka reprodukcyjna, która właściwie nie jest sztuką, ale sztuczką, jakkolwiek bardzo ładną (…). Z całą przyjemnością stwierdzić trzeba, że nasi fotografowie nie są ślepymi naśladowcami, ale owszem, pracują bardzo dużo samodzielnie nad rozwojem swojego zawodu.

Szczególnie chwalono Dawida Mazura ze Lwowa, który wystawił lampę magnezjową do fotografowania w nocy oraz Edwarda Troczewskiego z Warszawy za zdjęcia na porcelanie. Dokumentację zdjęciową lwowskiej ekspozycji znakomicie przygotował Edward Trzemeski. Uczestnicy wystaw powszechnych, przemysłowych, rolniczych, a nawet higienicznych odnotowywali ten fakt na litografowanych winietach, na które przyklejano zdjęcia. Umieszczali na nich awersy i rewersy zdobytych medali, informowali o dyplomach i nagrodach honorowych. Udział fotografów w wystawach powszechnych przyczynił się do ich prezentacji na salonach fotograficznych i wystawach sztuki.

Przygotowała Magdalena Skrejko
Biblioteka MuFo

Bibliografia:

• Gruppa Dwunasta. Sztuki graficzne. Sekcya III. Fotografia, w: Przegląd Wystawy Powszechnej w Wiedniu 1873 r., red. Kossuth S., Warszawa 1875, s. 399.
• Ilustrowany przewodnik po Wiedniu i jego okolicach, oraz po wystawie powszechnej, Kraków 1874.
• Zawadzki Władysław, Listy z wystawy wiedeńskiej. „Tygodnik Ilustrowany” 1873, nr 281, s. 250.
• Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie w 1894, Kraków 1896.