Zbiór fotografii górskich

W Muzeum Fotografii znajduje się ok. 2800 różnorodnych fotografii górskich. Można wyróżnić wiele ich podtypów: są dawne pocztówki (austriacka przełęcz Semmering i wiele innych, głównie z dwóch dużych albumów), jest fotografia amatorska (zbiory rodziny Kosińskich, podarowane przez Karolę Karyłowską z domu Kosińską, zdjęcia z Tatr wykonane przez Pawła Mussila; albumy rodziny Pusłowskich, fotografie Tatr, Zakopanego, Pienin, Alp, album Jana Zimowskiego: Dolina za Bramką, Siklawica, Siklawa, zbiór Jana Walasa: Bułgaria, Rumunia, w tym Strunga Dracului), reporterska i artystyczna (Marek Libersky: trzy fotografie barwne, Władysław Marynowicz, Jan Motyka: 12 pejzaży, Stefan Konwiński: jedna izohelia, Beskid Śląski, Fortunata Obrąpalska: Wieczór na Gubałówce, Pejzaż, Trzy plany), dawna krajoznawcza fotografia atelierowa (Awit Szubert, Károly Divald: jedna fotografia, drewniany most), stereoskopowa (William England, Johannes Bernhard) i autochromy tatrzańskie (Tadeusz Rząca), przedstawiające góry Polski i świata.

Na tle tych obiektów wyróżnia się fotografia polskich himalaistów, która osiągnęła wysoki poziom artystyczny. Jest to zbiór fotografii z Himalajów i Karakorum, przedstawiających takie szczyty jak K2 i Gasherbrum, które wykonali m.in. Lech Korniszewski (1 fot.), Marek Janas (2 fot.), Halina Krüger-Syrokomska (1 fot.), Leszek Cichy (5 fot.), Krzysztof Renik (8 fot.), Ryszard Szafirski (10 fot.), Jerzy Kukuczka (11 fot.), Janusz Kurczab (16 fot.), Zbigniew Kowalewski (11 fot.). Zdjęcia powstały w latach 70.–80. XX w. Paweł Pierściński jako kurator wystawy Krajobrazy świata w fotografii polskich podróżników (Warszawa 1987) wykonał odbitki z autorskich negatywów. Zdjęcia górskie Pawła Pierścińskiego to „Wielki Mur Chiński” i „Wielki Pagór”.

W zbiorach MuFo są także fotografie Antoniego Wieczorka (dwaj turyści w górach zimą), Henryka Schabenbecka (3 fot.), Tadeusza Dohnalika (Ludwikówka, Gorgany), Michała Affanasowicza (Beskid Śląski, Gorgany, wycieczki motocyklowe), Józefa Dańdy (zimowe widoki tatrzańskie, narciarze), Adama Scheybala, panoramy i inne fotografie Stanisława Muchy, Henryka Hermanowicza (spływ Dunajcem, portret Jana Bułhaka siedzącego na tratwie), Stefana Arczyńskiego (pocztówka: Duszniki-Zdrój, fragmenty panoramy), Wiesława Tomaszkiewicza (Morskie Oko, Tatry, Jezioro Rożnowskie, flisacy), Władysława Bogackiego (snopy zboża na tle gór, krajobraz zimowy z rzeką), Augusta Zdaniewskiego, inżyniera, konstruktora samolotów i pracownika przemysłu naftowego, jak również jego syna, Wiesława Zdaniewskiego. Fotografie z archiwum Braci Karaś, Adama i Wiktora, także przedstawiają góry: Tatry i Karpaty Wschodnie. Arnold Mieczysław Bezdek wykonał niewielki autorski album fotografii z Podtatrza, ze Spiszu. Literat i tłumacz Stanisław Alberti był właścicielem albumu fotografii nieznanego autorstwa z Europy (Hiszpania, Włochy, Austria, Norwegia) i północnej Afryki (Libia) z lat 1930–1935. Grafik Jan Kuglin wykonał zdjęcia, w tym z motywem gór, w sanatorium w Wiśle.

W spuściźnie Klementyny Zubrzyckiej-Bączkowskiej z Limanowej zawiera się wiele amatorskich fotografii z Tatr i Bałkanów – Mostar, myśliwi w górach, Walerian Zubrzycki w górach ze strzelbą, Świnica, Rohacze (1910), Beskid Wyspowy. Liczne są reprodukcjami fotografii innego autora (jaskinie w Pirenejach, Tatry). Obecna jest również duża liczba anonimowych fotografii tego typu, w tym wiele przedstawia Kaukaz, gruzińską Drogę Wojenną, Rosyjską Republikę Czeczeńską, Tatry – turystki w górach, przechodzące po kamieniach potoku, dwie turystki pod Giewontem w 1942, pasmo Woroniaki na Ukrainie, fotografia wykonana w trakcie jazdy bryczką w Alpach (1893), Matterhorn, lodowiec Rodanu w Alpach, stereoskop z widokiem gór Harzu, dwóch chłopców na polu z kapustą, miejscowość Fulpmes, Austria; jest też wiele widoków Capri. G. Rajewć jest autorem dwóch widoków Kaukazu (m.in. okolice Elbrusa, okręg Kisłowodzka).

Fotografia Mikołaja Seńkowskiego przedstawia typy huculskie w Żabiem (1924) na tle krajobrazu górskiego. Gabajew sfotografował most kolejowy w górach i Sermołowski Kamień. Czesław Datka fotografował Beskid Śląski, schronisko na Równicy, dolinę Soły z góry. Giorgio Sommer zrobił zdjęcie Mostu Diabelskiego w Alpach Szwajcarskich (1890). E. A. Seemann z Lipska jest autorem szklanego diapozytywu z ok. 1918 – Pic du Midi de Bigorre w Pirenejach (8 fot.: Wogezy, Fontainebleau, Korsyka). A. Mangiagalli uwiecznił m.in. Genuę z górami w tle.

Muzeum posiada w swoich zbiorach dwa ciekawe albumy fotograficzne z końca XIX w., album fotografii francuskich (w większości anonimowych: widoki Cauterets w Pirenejach, Eaux-Chaudes, lata 80.–90. XIX w., Szwajcaria, wąwóz Tête Noire, Lac Blanc, Norwegia zimą, wyspa Jersey) oraz album z Madery, Hiszpanii, Maroka, lata 1887–1888, fotografie albuminowe, m.in. Madera (kilka fotografii), Funchal, Maroko, El Dżadida (dawniej Mazagran), Grenada, Alhambra, w tle Sierra Nevada, fot. J. Camino. Jest również album japoński z fotografiami albuminowymi (autorzy Adolfo Farsari, Ogawa Kazumasa, Ueno Hikome i nieznani): Góra Fuji, Nagasaki i album z 73 fotografiami lotniczymi Polski, w tym lot nad Tatrami, nieznanego autora.

Widokówki z Karpat Wschodnich autorstwa Adama Lenkiewicza, przekazane Muzeum przez syna fotografa, Władysława Stefana Lenkiewicza, drukowano w latach 1938–1939 jako pocztówki Książnicy-Atlas we Lwowie. Wydawnictwu patronował znany polski geograf Eugeniusz Romer; jego syn Witold wraz z fotografikami tamtych czasów stworzyli wówczas serię tysięcy fotowidokówek, reprodukcji o wysokim poziomie estetycznym i technicznym. Jak to określił Bronisław Kupiec – miały być jednocześnie: „ilustracją, pomocą naukową i dobrym obrazkiem”. Autorami byli znamienici fotografowie i świetni amatorzy; zdjęcia wybierano drogą konkursów organizowanych przez Towarzystwa Fotograficzne. Do wymienionego zbioru widokówek należy również fotografia Zygmunta Klemensiewicza (góry zimą, Karpaty Wschodnie, narty wbite w śnieg), a także Czarnohora Andrzeja Progulskiego.

W 2011 r. zostało przekazane do Muzeum 36 fotografii uczestników karkonoskich plenerów w schronisku Samotnia, w charakterze teki pamiątkowej. Akcję darowizny zainicjował Janusz Nowacki. Większość prac jest sygnowana, wszystkie są w passe-partout. Kopie tych prac były prezentowane w latach 2000–2006 podczas Biennale Fotografii Górskiej w Jeleniej Górze. Fotografie reprezentują Jeleniogórską Szkołę Fotografii, charakteryzującą się użyciem „czystej” fotografii i stosującą klasyczne techniki fotograficzne – prace artystów tej grupy można zaliczyć do nurtu fotografii elementarnej, analitycznej, przedstawiającej proste motywy. Można też spojrzeć na nie inaczej – są to poetyckie obrazy w duchu zen. Ukazują głównie pejzaż Karkonoszy. Autorzy podarowanych zdjęć to Ewa Andrzejewska, Sławoj Dubiel, Marek Dziedzic, Maciej Hnatiuk, Janina Hobgarska, Jacek Jaśko, Eugeniusz Józefowski, Piotr Komorowski, Tomasz Mielech, Halina Morcinek, Janusz Nowacki, Andrzej Ploch, Marek Szyryk, Stanisław Józef Woś, Wojciech Zawadzki. Wojciech Zawadzki zatytułował cykl swoich fotografii Moje hieroglify (2001–2002, przedstawiają lakoniczne obrazy kamieni), Janina Hobgarska stworzyła Koci zamek (2000, ukazuje tajemnicze formy skalne), Marek Dziedzic w obrazie Wielki Staw zawiera niezwykłą przestrzeń, Marek Szyryk sfotografował trzciny w wodzie, Ewa Andrzejewska – paprocie i brzeg rzeki, fale wody i falowanie traw.

Licznie reprezentowany jest w zbiorach Muzeum Jan Bułhak (Beskid Śląski – Śnieżnik, Pieniny) i jego syn Janusz (widok z Gubałówki na Giewont). To fotografia piktorialna. Wojciech Buyko wykonał zdjęcia w okolicach Rabki. Fotografie Karola Gniewosza to m.in. strumień u podnóża góry (Polska, 1910–1920) i Lourdes, Pic du Jer, kolej szynowo-linowa (1900–1920). Tatry uwiecznił Tadeusz Kubisz.

W 2009 roku MuFo pozyskało 29 fotografii Tatr i Bieszczadów Ryszarda Wiktora Schramma, utrzymanych w konwencji realizmu. Stanowią przykład fotografii krajoznawczej, z cechami piktorializmu Jana Bułhaka, ilustrują osobisty stosunek autora do górskiej przyrody, pochodzą z prywatnych górskich wycieczek w Tatry i Bieszczady, przeżywanych w latach 50. XX w. Wśród fotografii znajduje się autoportret uczonego w pracowni chemicznej. Wykonano je w technice bromowej. Odbitki wypracowane technicznie, opisane godłem, wysyłał na różne konkursy fotograficzne. Autor tych fotografii był postacią niezwykłą. Wiktor Ryszard Schramm to naukowiec, podróżnik, taternik i fotograf. Urodzony w Poznaniu (8 czerwca 1920), z zawodu biochemik, profesor zwyczajny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, uważany za twórcę biochemii na tej uczelni; autor prac naukowych z dziedziny biologii, biochemii i fizjologii roślin. Drugą jego pasją były góry: został taternikiem, eksploratorem Arktyki i Hindukuszu, członkiem Polskiego Związku Alpinizmu, w latach 70. XX w. wstąpił do Explorers Club. W 1936 zapisał się do Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, w sierpniu 1939 odbył kurs w Szkole Taternictwa Klubu Wysokogórskiego, był działaczem tego klubu. Pierwszego znaczącego przejścia tatrzańskiego (wschodnia ściana Granatów) dokonał w 1947. W 1955 pokonał Główną Grań Tatr jednym ciągiem. W 1957 pierwszy raz wyjechał w Alpy. W rok później wziął udział w wyprawie geofizycznej na Spitsbergen, gdzie powrócił w latach 1965 i 1977 oraz z synem Tomaszem w 1992. Uczestniczył w wyprawach na Kaukaz, w Hindukusz, Wysoki Atlas i Ruwenzori. Zawsze poszukiwał białych plam na mapie, nieprzetartych szlaków. Ze swych licznych podróży przywoził bogatą dokumentację fotograficzną; jej mały fragment, ilustrujący stosunek autora do natury, można było zobaczyć na wystawie w Muzeum Archeologicznym, w ramach VI Krakowskiej Dekady Fotografii, zorganizowanej przez Muzeum Historii Fotografii; autorką aranżacji była Jolanta Hosecka. Wiktor Ryszard Schramm zmarł 8 grudnia 2007.

Muzeum posiada obszerną grupę fotografii wojennych w górach, są to obiekty anonimowe (dolina górskiej rzeki, Słowenia, fotografie z albumu związanego tematycznie z frontem rosyjskim w czasie pierwszej wojny światowej). Tadeusz Pawlas wykonał zdjęcia stanowiska artylerii w Karpatach.

Stefan Leszczyński fotografował Sudety (Mglista zima – okolice Świeradowa-Zdroju). Jerzy Strumiński – Klimczok (Beskid Śląski), Zjazd do schroniska (1957). Zbigniew Kamykowski Niedzicę (widok w kierunku Czorsztyna). Edward Paul Philip Feitzinger schronisko Téryego w Tatrach (pocztówka). O. Sartori fotografował Matterhorn. Jest też diapozytyw na szkle czarno-biały, kolorowany – Widok z Zawratu Stanisława Szalaya z 1910–1920 Piotr Sawicki wykonał fotografię lotniczą Doliny Dunajca (ośnieżone pola, Pieniny, szczyt Trzy Korony, 1972). Zygmunt Rytka fotografował górską rzekę Białkę w ramach cyklu Ciągłość nieskończoności. W zbiorach muzealnych znajdują się też kolorowe fotografie tatrzańskie Zbigniewa Łagockiego (8 fot., m.in. Siklawa).

Kolekcja MuFo regularnie wzbogaca się o nowe widoki górskie, nie wszystkie jednak są szczegółowo rozpoznane. Serdecznie zachęcamy Czytelników do uważanego przyjrzenia się temu różnorodnemu zbiorowi i do dzielenia się swoimi uwagami.

Przygotowała Małgorzata Kanikuła
Dział Inwentarzy