Człowiek i zwierzę

Prezentowany zbiór portretów ludzi i zwierząt jest przypadkowy i intuicyjny, ale unaocznia spektrum złożonych relacji człowiek–zwierzę, od wyższości i okrucieństwa po pełne partnerstwo czy miłość. Zwróćmy uwagę, że kontekst, w którym fotografowane jest zwierzę, automatycznie budzi dalsze skojarzenia – zwierzę z ludzkimi atrybutami, umieszczone w „ludzkim” kontekście staje się nośnikiem emocji przypisywanych ludziom.

Sielankowe ujęcia przednowoczesnej, zgodnej koegzystencji ludzi i zwierząt – dzieci pasące gęsi przy drodze (wysmakowane fotografie Andrzeja Różyckiego), wiosenny redyk owiec (fotografie Pienin Henryka Hermanowicza) – obrazują zależność zwierząt, ale i uświadamiają odpowiedzialność za nie człowieka i pradawny szacunek dla praw przyrody. W galerii wizerunki dzieci opiekujących się małą sarenką czy kotka delikatnie unoszonego na dłoni kontrastują ze scenami świniobicia albo spektaklu corridy (fot. Władysław Marynowicz).

A jak jest naprawdę? Mniej więcej od drugiej połowy XX wieku wiemy już, że niektóre zwierzęta wykazują tzw. „ludzkie cechy”, że organizacja społeczna, myślenie logiczne, produkcja narzędzi, a nawet działania altruistyczne scalające grupę, zwane protomoralnością, nie są przypisane tylko i wyłącznie człowiekowi. Więcej, dotyczą nie tylko człekokształtnych – występują nawet u kruków czy delfinów.

Jak ustosunkować się do niedawno głośnego sporu o prawa autorskie małp jako twórców własnych wizerunków? Zabawne zdarzenie, którego doświadczył profesjonalny fotograf dzikiej przyrody, kiedy indonezyjska małpa skradła mu aparat fotograficzny i wykonała serię autoportretów, stało się przedmiotem międzynarodowej debaty i analizy przepisów prawa autorskiego. Zgodnie z decyzją amerykańskiego sądu podczas publikacji tych zdjęć, małpa nie może być określana jako „autor” fotografii, należy natomiast ograniczyć się do oględnej informacji opisowej, mianowicie: „zdjęcie zrobione przez małpę”.

Przygotowała Małgorzata Kubik
Dział Inwentarzy

Bibliografia:

• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze, red. Tymieniecka-Suchanek J., t. 1, Katowice 2014.
• Lejman J., Człowiek a zwierzę: biologiczne i kulturowe źródła antropocentryzmu, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 11, Lublin 2015, s. 283–293.
• Łuków P., Kantowskie obowiązki względem przyrody – człowiek z pozostałe zwierzęta, „Diametros” nr 9, wrzesień 2006.
• Guadamuz A., The monkey selfie: copyright lessons for originality in photographs and internet [dostęp: 22.06.2021].