Fotografia tożsamości
Stefana Wojneckiego

Stefan Wojnecki, urodzony w Poznaniu (1929), należy jako artysta, teoretyk sztuki, pedagog i organizator życia artystycznego do najwybitniejszych fotografów polskich XX wieku. Działał w Poznańskim Towarzystwie Fotograficznym (od 1952), był prezesem Związku Polskich Artystów Fotografików (1985–1988), od 1978 przez ponad trzydzieści lat pracował w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, później Akademii Sztuk Pięknych, następnie Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu.

Autorski projekt Wojneckiego złożony z 12 prac opatrzonych wspólnym tytułem Fotografia tożsamości (1981) odwołuje się do rodzinnego archiwum fotograficznego traktowanego jako magazyn pamięci. Do jego wykonania autor użył fotografii przechowywanych w rodzinnym albumie. Wybrane przez Wojneckiego zdjęcia to portrety bliskich osób, sceny ze szczęśliwego dzieciństwa oraz zdjęcia z wakacji powstałe około stu lat temu. Ze względu na swoją tematykę są one, pomimo upływu lat, bliskie współczesnym widzom. Niegdyś fotografie tego rodzaju gromadzono w opasłych albumach, dziś ich wirtualne odpowiedniki zapełniają dyski i karty pamięci, niezmiennie pełniąc funkcję dokumentacji życia.

Przez powiększenie kadrów i ich przeniesienie na malarskie blejtramy artysta zmienia ich rangę, a jednocześnie kieruje uwagę widza ku identyfikacji przedstawionych osób i motywów, które dzięki temu stają się bardziej wyraziste i bliższe oglądającym. Tym sposobem zdjęcia prywatne, jak portret malarza Wojciecha Kossaka czy żołnierza rannego w wojnie polsko-bolszewickiej, można odnieść nie tylko do pojedynczych osób, traktując je także jako inspirację dla narracji o narodowej historii czy kulturze. Podobnie potraktować można zdjęcia: autora z pierwszego kursu fotograficznego, wczesnego pokazu samolotowego czy słynnego transatlantyku Stefan Batory. Prywatne i publiczne historie łączą się w tych pracach, przekonująco podkreślając rangę jednostkowego doświadczenia i pojedynczego epizodu, szczęśliwie utrwalonego i dzięki fotografii dającego się dalej wykorzystać jako źródło wiedzy czy impuls pobudzający wyobraźnię widzów.

To niezwykle istotne, że w procesie wywoływania obrazów artysta poddał prace manipulacjom odbierającym im fotograficzną jednoznaczność i nakierowanym na zaakcentowanie nierozerwalności związku fotografii z pamięcią. Nie chodzi tu jednak tylko o wydobycie funkcji fotografii jako dowodu, ale czytelną ilustrację, jak nieokreślone są procesy świadomości współtworzące tożsamość. Dzięki temu kolekcja Stefana Wojneckiego oscyluje wokół tematu, który nurtuje ludzkość od starożytności po dzień dzisiejszy: poszukiwania tożsamości i prób zdefiniowania siebie. Wojnecki zajmuje postawę artysty-badacza, w oparciu o obrazy podejmującego refleksję nad wpływem historii oraz oddziaływań środowiskowych na kształtowanie tożsamości. Dzięki tak uniwersalnemu przesłaniu projekt, choć zrealizowany już kilkadziesiąt lat temu, nie stracił na aktualności. Doświadczenia związane z oczekiwaniem lepszej przyszłości oraz nadzieją rozwoju na równi ze świadomością ciągłości politycznych kryzysów i ekonomicznego niepokoju są stale obecne w społecznej świadomości. Także w naszych czasach fotografie Wojneckiego doskonale zachęcają do namysłu ułatwiającego autoidentyfikację w złożonej współczesności.

Wspomnienia osobiste i rodzinne, odnalezione i zinterpretowane po latach, stały się dzięki gestowi artysty własnością publiczną, dotycząc sfery intymnej, a zarazem uniwersalnej: uczuć, historii rodzinnych i wspomnień z dzieciństwa i młodości. Nie chodzi tu tylko o intymność fotografii, przeciwnie – przesłanie pracy wiąże się z ujawnieniem intensywności przenikania się osobistych i publicznych sfer życia człowieka. Jak się okazuje, prywatne przeżycia nieustannie splatają się ściśle z historią i zjawiskami społecznymi.

Przygotował Marek Janczyk
Dział Fotografii i Technik Fotograficznych