Twórca

6 marca 1891 – 13 stycznia 1953

Pionier polskiego fotoreportażu wojennego i twórca pierwszej polskiej agencji fotograficznej działającej na froncie. Z zawodu lekarz dermatolog, pianista, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku. 

Urodził się w 1891 roku w Dzikowie koło Tarnobrzega, w rodzinie lekarskiej. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości z odznaczeniem w krakowskim Gimnazjum im. Jana Sobieskiego, studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując w 1915 roku stopień doktora medycyny. Równolegle ukończył Konserwatorium Muzyczne w Krakowie w klasie fortepianu u Jerzego Lalewicza.

W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich jako lekarz batalionowy 3. Pułku Piechoty  (w randze porucznika od grudnia 1915 roku). Brał udział w kampanii karpackiej, bukowińskiej, besarabskiej i wołyńskiej. Od grudnia 1916 roku służył jako lekarz w 2. Pułku Ułanów. Podczas walk II Brygady Legionów na Bukowinie i Wołyniu razem z chorążym służby sanitarnej Leopoldem Rudke założył „Spółkę fotograficzną”- pierwszą polską niezależną agencję fotograficzną. Jej celem było dokumentowanie życia polskich legionistów, w tym codzienności poza frontem, kontaktów z miejscową ludnością, jej obrzędów i zwyczajów. W legionowych okopach, dzięki aktywnej działalności Spółki narodził się polski reportaż wojenny.

 Od lutego do kwietnia 1918 roku był internowany przez Austriaków w obozie w Witkowicach pod Krakowem. Po zwolnieniu poślubił Wiktorię z domu Bulzacką i wyjechał do Oświęcimia, gdzie objął kierownictwo szpitala okulistycznego dla dzieci, potem kierował również szpitalem w Witkowicach. W listopadzie 1918 roku wstąpił w randze kapitana do formującego się Wojska Polskiego jako lekarz pułkowy 2. pułku szwoleżerów. W 1919 roku został przeniesiony do rezerwy i rozpoczął pracę w Klinice Dermatologicznej UJ. Jednocześnie podjął pracę w Zakładzie Biologii i Embriologii oraz Zakładzie Farmakologii UJ. 

W 1927 roku uzyskał habilitację na Wydziale Lekarskim UJ. Pogłębiał swą wiedzę na studiach uzupełniających w Klinice Dermatologicznej w Wiedniu, a także w Budapeszcie i Paryżu, pracując również w Instytucie im. Roberta Kocha w Berlinie oraz klinice dermatologii w Wiedniu. Równolegle kontynuował studia muzyczne u Henryka Malcera w Warszawie (1925) oraz u Stanisława Szpinalskiego w Wilnie (1934–1936). W 1934 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego chorób skórnych i wenerycznych Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz kierownika tamtejszej Kliniki Dermatologii. Od 1937 był kierownikiem Aptek Klinik Uniwersytetu Wileńskiego. W 1939 roku aż do zamknięcia uczelni przez władze litewskie był dziekanem Wydziału Lekarskiego USB.

Podczas II wojny światowej był lekarzem ambulatoryjnym w Szpitalu św. Józefa w Wilnie, a następnie kierownikiem inspektoratu do zwalczania chorób wenerycznych Miejskiego Urzędu Zdrowia. Równocześnie w latach 1941-44 wykładał higienę i dermatologię na tajnym Uniwersytecie Wileńskim, będąc członkiem Rady Ścisłej tego Wydziału. W 1944 roku, po przeprowadzce do Warszawy, pełnił funkcję ordynatora oddziału skórno-wenerologicznego w Szpitalu Św. Łazarza oraz wykładał na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Po upadku Powstania Warszawskiego otworzył laboratorium wenerologiczne w Milanówku, a w listopadzie 1944 roku ambulatorium Czerwonego Krzyża w Zakopanem. W lipcu 1945 roku przybył do Gdańska, włączając się w tworzenie Katedry i Kliniki Chorób Skórnych i Wenerycznych Akademii Lekarskiej. W 1946 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego tej uczelni.

Dorobek naukowy prof. Tadeusza Pawlas obejmuje 40 prac z dziedziny dermatologii i wenerologii oraz biologii i medycyny społecznej. Został odznaczony Krzyżem Walecznych, jak również austriackim Wojskowym Medalem Zasługi, Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi (1947), Orderem Odrodzenia Polski IV klasy (1948). Zmarł w 1953 roku w Gdańsku.

Fotografie Tadeusza Pawlasa po raz pierwszy zostały opublikowane w 1934 roku w „ Albumie Legionów Polskich”. W Muzeum Fotografii w Krakowie znajduje się obszerna kolekcja ponad 300 fotografii autorstwa reporterów „Spółki fotograficznej” Tadeusza Pawlasa i Leopolda Rudkego. W 2014 roku w siedzibie Muzeum przy ul. Józefitów 16, w setną rocznicę wybuchu I wojny światowej i powstania Legionów Polskich, odbyła się wystawa „Legionowe kadry” oraz ukazała się towarzysząca jej publikacja pod tym samym tytułem.

Bibliografia:

Rybicki A., Legionowe kadry. Narodziny polskiego reportażu wojennego, MHF, Kraków 2014.

Gdański Uniwersytet Medyczny, Kalejdoskop 100 lat, W stulecie odzyskania niepodległości, w:

https://gumed.edu.pl/attachment/attachment/53899/maj_czerwiec_2018.pdf [dostęp online 21.02.2025]

https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=PAWLAS_TADEUSZ,_profesor_Akademii_Medycznej_w_Gda%C5%84sku [dostęp online 21.02.2025]