Łącząc przyjemne z pożytecznym,
czyli o Fotoklubach Wileńskim i Polskim

Fotoklub Wileński, choć formalnie założony przez Jana Bułhaka (1876–1950), faktycznie powstał dzięki pierwszym jego członkom w 1927. Nazwa zrodziła się spontanicznie, ot tak, ze wspólnoty zainteresowań. Jan Bułhak określił Fotoklub mianem „nieumyślnego” stowarzyszenia, gdyż zrodził się samorzutnie i nie posiadał ani spisanego statutu, ani regulaminu, ani wytyczonego programu artystycznego. Powstał w wyniku powtarzających się wizyt, które składali Bułhakowi miłośnicy fotografii, proszący go o radę, wskazówki czy krytykę fotografii. Indywidualne spotkania przerodziły się w odbywane raz w tygodniu zjazdy grupowe. Były to „Czwartki” Fotoklubu, gromadzące chętnych pomiędzy dwudziestą pierwszą a dwudziestą czwartą godziną. W niepisanym statucie obowiązywał tylko jeden punkt, mówiący o tym, że członkiem stowarzyszenia może zostać osoba, na którą działacze Fotoklubu oddadzą głosy jednomyślnie.

Sekretarzem i skarbnikiem Fotoklubu został Stanisław Turski (1904–1989), który w 1930 doprowadził do uchwalenia pierwszych norm porządkowych. Termin spotkań przeniesiono na pierwszy poniedziałek miesiąca, na godzinę siedemnastą. O dwudziestej pierwszej odbywała się składkowa herbatka. Na spotkaniach omawiano prace fotograficzne i teoretyczne, gawędzono o literaturze fotograficznej: podręcznikach do nauki fotografii, katalogach wystaw, czasopiśmiennictwie branżowym, dyskutowano o fotogramach rozsyłanych na wystawy, recenzowano ekspozycje fotograficzne. Stanisław Turski doprowadził do utworzenia Statutu, ale dla równowagi powstał także Wesoły statut niesmutnego towarzystwa F.W. W Statucie Fotoklubu zaznaczono, że każdy członek zobowiązany jest przedstawić na spotkaniu swoją pracę fotograficzną bądź teoretyczną, np. artykuł lub referat, oraz opłacić składkę w wysokości pięciu złotych. Kto trzykrotnie uchylił się od tego obowiązku, automatycznie przestawał być członkiem Fotoklubu. Było to bardzo aktywne, żywo zainteresowane fotografią artystyczną stowarzyszenie o charakterze prywatnym, zamkniętym i towarzyskim. Pierwsze trzy lata działalności Fotoklubu Wileńskiego zaowocowały udziałem jego członków w wystawach we Lwowie, Krzemieńcu i Kiszyniowie.

W 1930 Fotoklub liczył siedemnastu członków, z których dwóch było spoza Wilna. W 1930 podjęto decyzję o wydaniu Almanachu Fotografiki Wileńskiej, wybrano osoby zasiadające w komitecie redakcyjnym, zgromadzono fundusze i przystąpiono do pracy. Efekt był spektakularny! Powstało liczące 162 strony, bogato ilustrowane fotografiami wydawnictwo. Fotoklub Wileński zapoczątkował działalność Fotoklubu Polskiego.

Na łamach Almanachu przedstawiono założenia, powołanego uchwałą III Zjazdu Delegatów Towarzystw Fotograficznych w 1929, Fotoklubu Polskiego. Było to stowarzyszenie bardzo różniące się od Fotoklubu Wileńskiego – sformalizowane, o charakterze reprezentacyjnym, założone przez fotografów o ambicjach artystycznych na wzór powstałego w 1888 Photo-Club de Paris. Obowiązywały w nim ścisłe i surowe reguły. W 1930 na IV Zjeździe Delegatów Towarzystw Fotograficznych w Wilnie przyjęto jego Statut. Celem i zadaniem nadrzędnym Fotoklubu było uznanie wybitności fotografa i jego prac oraz wskazanie fotografii reprezentujących Polskę na wystawach zagranicznych. Na IV Zjeździe ustanowiono także Kapitułę Fotoklubu Polskiego, posiadającą prawa komisji kwalifikacyjnej, w składzie: Henryk Mikolasch (1872–1931), Tadeusz Wański (1894–1958), Marian Dederko (1880–1965), Józef Kuczyński (1877–1952) i Jan Bułhak (1876–1950). Kapitule przyznano prawo do nadawania tytułu członka Fotoklubu Polskiego. Jego działaczem można było zostać, otrzymawszy zaproszenie będące uznaniem dla bardzo wysokiego poziomu artystycznego prac lub na podstawie zgłoszenia się kandydata, zobowiązanego do prezentacji dwunastu prac o charakterze wystawowym, z których przynajmniej połowa musiała legitymować się dowodami wystawienia na poważnych salonach międzynarodowych. Godność członka nadawano dożywotnio. Można ją było stracić tylko w przypadku prowadzenia działalności przynoszącej moralną szkodę Fotoklubowi. Każdy z członków – za wyjątkiem działaczy Kapituły – musiał dokonać jednorazowej wpłaty na rzecz Fotoklubu w wysokości dwudziestu pięciu złotych. Członkowie byli zobowiązani do opatrywania swoich prac wystawowych godłami graficznymi – najczęściej w formie papierowych nalepek, stwierdzających przynależność do Fotoklubu Polskiego. W 1931 Fotoklub Polski liczył dwudziestu sześciu członków. W latach 1934 i 1937 wydał Almanach Fotografiki Polskiej. Fotoklub Polski zakończył swoją działalność w 1939.

Oba Fotokluby – bez względu na ich towarzyski czy sformalizowany charakter – spełniły bardzo ważne zadania: zjednoczyły środowisko fotografików o ambicjach artystycznych i spopularyzowały polską fotografię międzywojenną na świecie.

Przygotowała Magdalena Skrejko
Biblioteka MuFo

Bibliografia:

• Almanach Fotografiki Wileńskiej 1931, red. Bułhak J., Wilno, Poznań, Warszawa, Lublin 1931.