Romowie – typy ludowe i nie tylko

 

Typy ludowe to portrety indywidualne lub grupowe, upozowane przy typowych zajęciach, w zaaranżowanych scenach. Na fotografiach pojawiły się w Europie prawie równocześnie i można to zjawisko powiązać z przygotowaniami do Wszechrosyjskiej Wystawy Etnograficznej, która odbyła się w Moskwie w 1867 r. Ekspozycja zakładała pokazanie zróżnicowania etnicznego Słowiańszczyzny. Materiał, zbierany m.in. przez lokalnych miłośników folkloru, ludoznawców z przygotowaniem naukowym oraz fotografów, był potrzebny do budowy wystawy w formie dioramy grup etnicznych z różnych regionów. Gromadzono stroje, narzędzia pracy, wytwory rzemiosła oraz opisy i rysunki. Organizatorzy zwrócili uwagę na wartość poznawczą fotografii. Według zdjęć planowano wykonać figury do dioram. Ludoznawcy zaangażowani przy wystawie stanęli przed koniecznością zastosowania fotografii w swoich badaniach. Było to nowe narzędzie, którego nie znali, stąd zwrócili się do fotografów zawodowo zajmujących się portretowaniem ludzi. Oskar Kolberg prowadził badania w Królestwie Polskim. Na jego zlecenie chłopów z okolic Wilanowa i Kalisza fotografował Karol Beyer. W Galicji – również dla Kolberga – chłopów z Modlnicy fotografował Walery Rzewuski. Ignacego Kriegera do zajęcia się typami ludowymi zainspirował Izydor Kopernicki. Na Wszechrosyjskiej Wystawie Etnograficznej zebrane fotografie były eksponowane w oddzielnej sekcji etnograficznej. Po wystawie niektórzy fotografowie nadal dokumentowali typy ludowe dla towarzystw naukowych. Zdjęcia były również przedmiotem kolekcjonerstwa. Sprzedawano je bezpośrednio w zakładach i w księgarniach.

Czy Juliusz Dutkiewicz z Kołomyi również był zaangażowany przy organizacji wystawy w Moskwie w 1867 roku? Z jego dorobku przetrwały typy ludowe huculskie, romskie i inne z Karpat Wschodnich. W zbiorach MuFo posiadamy portret Roma woziwody (MHF 37880/II). Odbitka z tego samego negatywu znajduje się w Austrian Museum of Folk Life and Folk Art w Wiedniu. Jest podpisana „Cygan z Kossowa”. Portret tego samego mężczyzny, ujętego w pełnej postaci, stojącego, bez wózka z beczką, udostępnia jeden z użytkowników serwisu Pinterest. Można wnioskować, że odbyła się sesja portretowa w Kosowie lub w Kołomyi (na południe od Lwowa, w siedzibie atelier Dutkiewicza), były co najmniej dwa ujęcia, a fotografie udostępniono naukowcom lub kolekcjonerem bądź obu tym grupom.

W zbiorach MuFo zdjęć autentycznych Romów znajduje się niewiele. To m.in. tabor pod Solcem (fot. Łukasz Dobrzański, MHF 10328/II) oraz pocztówka z tego negatywu (MHF 10410/II), portret Roma skrzypka (MHF 1/II/4), dzieci romskie, prawdopodobnie tabor pod Limanową (MHF 27281/II, MHF 27280/II), Romowie przy uprawie konopi na surowiec tkacki (MHF 33893/II), portrety Romów Kełderaszy (MHF 35540/II, MHF 35541/II, MHF 35542/II).

Inna grupa to fotografie przebierańców. Odmienność kultury i atrakcyjność obcego często inspirowały klientelę miejską (arystokrację, ziemiaństwo, inteligencję) do przebierania się w stroje ludowe i wykonywania tak stylizowanych portretów. Jako Cyganki portretowały się kobiety i dziewczynki. Były to kostiumy karnawałowe i teatralne (MHF 40585/F/100, MHF 28505/II, MHF 18029/II, MHF 3558/II, MHF 35522/II, MHF 40592/F/30, MHF 35571/II, MHF 7669/II, MHF 46832/F).

Interesującą postacią w świecie fotografii amatorskiej jest Klementyna z Zubrzyckich-Bączkowska. Jej pasja fotograficzna została przedstawiona na monograficznej wystawie „Światło-czułe świadectwo. Skarb z Limanowej”. Z tematyką cygańską wiąże się seria fotografii stylizowanych na życie w taborze. Fotografka i jej siostry, przebrane za Cyganów, odtwarzają wątek romansowy (MHF 27274/II – MHF 27279/II) i wróżby karciane (MHF 27145/II, MHF 27146/II). Przygotowanie strojów i scenografii wymagało czasu i pracy, ale atrakcyjność tematu oraz radość z zabawy wynagradzała trudy.

Przygotowała Lucyna Król
Dział Konserwacji i Przechowywania Zbiorów

Bibliografia:

widok listy widok siatki