Być jak Rembrandt.
Aspiracje zakładów fotograficznych

Zakład fotograficzny, studio, atelier… fotografia zakładowa, atelierowa. Fotografowie byli rzemieślnikami zrzeszonymi w cechach. Brali udział w wystawach światowych, swoje prace wystawiali w działach rzemiosła lub tematycznych, np. etnografii. Wystawy miały charakter konkursowy – można było uzyskać medale złoty, srebrny, brązowy, dyplomy honorowe, tytuły honorowe (np. fotograf dworu cesarskiego).

Dziewiętnastowieczne fotografie na papierze, dość cienkim, były od razu przed wydaniem klientom naklejane na podkłady z kartonu czy tektury. Podkłady, z reguły formatu większego od samej odbitki, dawały powierzchnię do zagospodarowania. Najczęściej pod fotografią i na rewersie kartonika (tekturki). Reklama jest dźwignią handlu, a ogólniej powodzenia wszelkiej działalności. Można było sygnować fotografie odręcznie, suchą pieczęcią tłoczoną, pieczęcią tuszową, okolicznościowym nadrukiem. To aspekt techniczny, ale jaką treść chciano przekazać? Oczywiście nazwisko fotografa, adres zakładu, rodzaj świadczonych usług, rekomendacje typu wiadomość o udziale w wystawach i uzyskanych zaszczytach.

Pierwsi fotografowie często byli malarzami – i ten fakt podkreślali nadrukami na tekturkach, np.: „G. SACHOWICZ Artysta Malarz Miniatur i Fotograf (…)” (MHF 1580/II); „RODECKI Malarz i FOTOGRAF z Warszawy (…) peintre de VARSOVIE (…)” (MHF 28940/II/6); „Eugeniusz Jurkiewicz ART. MALARZ I FOTOGRAF ZAKŁAD ARTYSTYCZNO FOTOGRAFICZNY (…)” (MHF 4417/II) oraz „Eugeniusz Jurkiewicz Art. Mal. i Fotograf” (MHF 23563/II). Czasem w podpisie używano sformułowania określającego artystyczny charakter działalności: np. „Fotografia Artystyczna »BERNARDI« Warszawa (…)” (MHF 1392/II); „Fotografia Artystyczna »Lux« Radom (…)” (MHF 5204/II); „Józef Eder Zakład artystyczno fotograficzny (…) we Lwowie (…)” (MHF 2027/II/10, MHF 2027/II/47). Nazwisko właściciela lub nazwiska współwłaścicieli czasem zastępowano nazwą własną zakładu. Wśród takich nazw wyróżnia się grupa z wykorzystaniem nazwisk malarzy – być może dla podkreślenia, że fotografia to nie tylko rzemiosło, ale i sztuka. Może dlatego, że słynęli z portretów? Zakłady na ziemiach polskich we wszystkich zaborach upodobały sobie Rembrandta. W zbiorach MuFo mamy liczną reprezentację tak nazwanych zakładów fotograficznych z wielu miast: Warszawa, Sambor, Kielce, Drohobycz (MHF 5875/II), Kraków, Lwów, Mińsk, Poznań, Przemyśl, Rawa Ruska, Rzeszów, Włocławek, Łomża, Łódź (MHF 3792/II), Stanisławów. Rzadziej pojawia się nazwa Rubens – Poznań, Lwów (MHF 34802/II), Rafael – Warszawa (MHF 4401/II) lub Raphael – Warszawa (MHF 1421/II), „Rafael Bielsko-Biała” (MHF 37365/II), Święciany (MHF 10262/II/185) oraz „FOTOGRAFJA ARTYSTYCZNA RAFFAEL” – Łódź (MHF 3933/II); Bacciarelli – Sosnowiec, dawniej Sosnowice (MHF 4448/II), Murillo – Warszawa (MHF 9567/II). Warto zwrócić uwagę, że choć chęć wyróżnienia się z grona innych fotografów była duża, to znajomość mistrzów malarstwa już nie taka dobra i zdarzały się błędy w zapisie nazwisk malarzy wybranych na patronów. I tak mamy atelier Van Dyck z Warszawy (MHF 13542/II) i Zakład fotograficzno-filmowy „VAN-DYK” z Równego (MHF 4037/II/32). Również Rembrandt został w nazwie zakładu z Chrzanowa przemianowany na Rembrand (MHF 6163/II). Podobnie było w Stanisławowie – na części tekturek z nadrukiem firmowym widnieje nazwa Rembrand (MHF 11374/II), dopiero później pojawia się nazwa poprawna Rembrandt (MHF 46803/F/28).

A polscy malarze? Wydaje się, że tylko Jan Matejko i Artur Grottger dostąpili zaszczytu patronowania zakładom fotograficznym. Może dlatego, że byli portrecistami, a może ze względu na wątek narodowy czy patriotyczny. We Lwowie działał zakład fotograficzny Matejko (MHF 13405/II/50), jak również Grottger (MHF 4267/II, MHF 46803/F/11; MHF 1855/II/11). W Krakowie czekał na klientów Zakład Artystyczno Fotograficzny „Artur” (MHF 5/II/7) – może nazwany tak na cześć Artura Grottgera?

Przygotowała Lucyna Król
Dział Konserwacji i Przechowywania Zbiorów

Bibliografia:

• Kudłacz K., Miskowiec M., Katalog winiet krakowskich zakładów fotograficznych w zbiorach Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie. Katalog zbiorów Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Kraków 2008.
• Słownik polskich fotografów i firm fotograficznych działających w latach 1839–1914, t. 1, cz. 1, red. Ihnatowiczowa J., Piotrowski A., Warszawa 1996.
• Koziński J., Fotografia krakowska w latach 1840–1914, Kraków 1978.
• Wystawa światowa, [dostęp: 24.05. 2020].