Fotograf i malarze
W kolekcji MuFo znajdują się odbitki pozytywowe i negatywy z pracowni Walerego Rzewuskiego[1]. Zbiór dwustu negatywów na płytach szklanych trafił do Muzeum w 2020 roku. Cenne znalezisko zostało przed laty odkryte w dawnej pracowni Józefa Sebalda[2], który w 1893 roku zakupił wyposażenie zakładu po Rzewuskim. Negatywy znajdowały się pod pieczą Krakowskiego Towarzystwa Fotograficznego[3], następnie przeszły na własność Skarbu Państwa, skąd trafiły do MuFo, gdzie zbiór jest sukcesywnie rozpoznawany, wprowadzany do inwentarza muzealnego, konserwowany, digitalizowany i udostępniany.
Do projektu wybrano sto negatywów, które dają wgląd w zakres wykonywanych przez Rzewuskiego usług. Dominują wśród nich portrety, ale kilka to reprodukcje prac malarskich. Przyciąga uwagę zdjęcie obrazu olejnego Jana Matejki „Widok Bebeku koło Konstantynopola” (MHF 45783/F)[4]. Matejko, który uprawiał malarstwo historyczne i portretował, namalował tylko ten jeden pejzaż[5]. Jest to pokłosie podróży do Konstantynopola, którą odbył w 1872 roku[6]. Na stałe obraz znajduje się w kolekcji Lwowskiej Galerii Obrazów we Lwowie (Ukraina). Kolejny negatyw dotyczący tego malarza jest reprodukcją szkicu „Kardynał Zbigniew Oleśnicki” (MHF 45647/F). Szkic i drzeworyt na jego podstawie są przechowywane w zbiorach Muzeum Dom Jana Matejki, oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie. W wytypowanym zbiorze znalazł się również negatyw przypisany Lesławowi Rzewuskiemu[7], bratu Walerego. Jest na nim karton do polichromii w kościele Mariackim: „Anioł z herbem Polski” (MHF 45681/F)[8]. Inny negatyw przedstawia trzy fragmenty koronek (MHF 45638/F). Prawdopodobnie pochodzą z prywatnej kolekcji malarza, który gromadził różne przedmioty, elementy ubioru, tkaniny i biżuterię, potrzebne do studiów do obrazów[9]. Jan Matejko również uległ magii fotografii, ale w przeciwieństwie do fotografa nie interesowało go, jak powstaje zdjęcie, tylko jego potencjał ikonograficzny. Jeszcze podczas studiów w Szkole Sztuk Pięknych zapoznał się z twórczością francuskiego malarza historycznego Paula Delaroche’a poprzez reprodukcje fotograficzne jego obrazów[10]. Kiedy po ukończeniu studiów w Krakowie wyjechał na stypendium do Monachium, odwiedzał pracownie mistrzów, wystawy i muzea, zgłębiał sekrety malarstwa europejskiego i kupował reprodukcje obrazów[11]. Matejko do realizacji zamysłu popularyzacji własnego malarstwa wybrał Walerego Rzewuskiego[12]. Współpracę zawarli w formie umowy pisemnej, obejmującej lata 1864–1874. Obrazy po namalowaniu były dokumentowane. Malarz miał zagwarantowany zysk od każdej sprzedanej odbitki. Handel komisowy prowadziły: zakład Walerego Rzewuskiego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych i księgarnie[13]. W pamiętniku sekretarza Matejki, Mariana Gorzkowskiego, znajdują się lapidarne wzmianki o fotografowaniu obrazów Matejki[14].
Rzewuski miał też umowę na fotografowanie dzieł Juliusza Kossaka[15]. Dwa negatywy dotyczą obrazów: „Koń wyścigowy Przedświt ze stada chorzelowskiego” (1875) oraz „Przedświt przygotowuje się do startu” (1880)[16] (MHF 45649/F, MHF 45651/F). W czerwcu 1875 roku malarz pojechał na wyścigi konne do Lwowa, by malować startujące konie, a wśród nich utytułowanego Przedświta. Wierzchowiec, własność Jana Tarnowskiego z Chorzelowa, z powodzeniem startował na wyścigach w Wiedniu, Peszcie, Baden-Baden i Warszawie. Portret konia przeznaczony był dla Jockey Club w Wiedniu[17]. Juliusz Kossak miał doświadczenie pracy w zakładzie fotograficznym, gdzie przygotowywał fotografie do wydania klientom. Gdy mieszkał w Warszawie w latach 1851–1854, wykonywał retuszowanie i kolorowanie dla atelier Józefa Giwartowskiego i Ferdynanda Klocha. Ponieważ tak dobrze płatnej pracy było dużo, w wynajmowanym mieszkaniu prowadził pracownię retuszerską. Zatrudniał kolegów malarzy i studentów malarstwa, a osobiście wykonywał tylko najważniejsze prace[18]. W zakładzie Walerego Rzewuskiego, w czasie studiów w Szkole Sztuk Pięknych retuszował syn Juliusza, Wojciech Kossak[19], który namalował obraz olejny na płótnie „Okno pracowni Rzewuskiego. Za nim studenci akademii krakowskiej przy retuszu”[20].
Jeszcze przed współpracą z Matejką, Rzewuski dokumentował obrazy Aleksandra Gryglewskiego[21]. Gryglewski[22] wręcz z fotograficzną dokładnością malował widoki i wnętrza zabytków, w większości sakralnych, miał też świetne wyczucie perspektywy. Wśród negatywów pozyskanych przez Muzeum znalazła się reprodukcja obrazu przedstawiającego sień w klasztorze Dominikanów w Krakowie. (MHF 45650/F). W wytypowanym zestawie negatywów jest także obraz o tematyce legendarnej „Aniołowie u Piasta” z 1861 roku (MHF 45652/F) autorstwa Floriana Cynka[23]. Gryglewski i Cynk nie zrobili karier na miarę swojego przyjaciela Jana Matejki[24], ani nie zdobyli popularności jak Juliusz Kossak.
W gronie malarzy, których obrazy były reprodukowane przez zakład Walerego Rzewuskiego znaleźli się Walery Eliasz Radzikowski[25], Aleksander Kotsis[26] i Stefan Kozakiewicz[27]. Pozyskany dotychczas zespół negatywów nie zawiera ich prac, ale odbitki pozytywowe z zakładu Rzewuskiego odnajdujemy w albumie ze zbiorów MuFo (MHF 40570/F/1-25). Na stronie tytułowej widnieje odręczny napis „FOTOGRAFIJE / Z / OBRAZÓW / Aleksandra Kotzisa, / Antoniego Kozakiewicza, / Walerego Eliasza, / wykonał / WALERY RZEWUSKI / w / KRAKOWIE”[28]. W albumie oprócz reprodukcji znajdują się też portrety wymienionych malarzy (MHF 40570/F/1-3). Eliasz Radzikowski współpracował z fotografem na szerszym polu niż tylko usługa reprodukcji obrazów[29]. Muzeum posiada negatyw z czterema ujęciami portretowymi Józefa Dietla (MHF 45727/F/1-4), rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego i pierwszego prezydenta Krakowa doby autonomii[30]. Z tego negatywu Muzeum ma w zbiorach dwie odbitki pozytywowe. Jedna to duży format naklejony na tekturkę, z nadrukami opisującymi szczegółowo postać (MHF 20099/II), a druga została pokolorowana olejno, właśnie przez Eliasza Radzikowskiego (MHF 26888/II)[31]. Fotograf wspólnie z malarzem przygotowali okolicznościowe tableau uczestników powstania styczniowego (MHF 28941/II, MHF 37881/II/1-3, MHF 38158/II). Matryce z portretami powstańców, które w spójną całość połączył malarsko Eliasz Radzikowski, były reprodukowane przez Rzewuskiego[32]. Malarzowi z czasem udzieliła się pasja fotografowania, może pod wpływem znajomości z Walerym Rzewuskim, ale rozwinął ją dopiero w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku, kiedy nabył aparat, nauczył się fotografować łącznie z obróbką laboratoryjną i chętnie wykorzystywał fotografie jako szkice do malowanych później obrazów o motywach tatrzańskich[33]. Fotografia była notatnikiem ułatwiającym pracę malarzy[34].
Rzewuski był uznanym portrecistą. Z jego pracowni pochodzą portrety Jana Matejki[35], Aleksandra Kotsisa, Stefana Kozakiewicza, Walerego Eliasza Radzikowskiego[36] i Floriana Cynka. Wówczas wizerunki sławnych ludzi były przedmiotem kolekcjonerstwa[37]. W XIX wieku modne były w kręgach arystokracji zabawy towarzyskie określane jako żywe obrazy[38]. Przygotowywano je na podstawie literatury, baśni, legend oraz prac malarskich. Przedstawienia odbywały się z udziałem amatorów na spotkaniach prywatnych oraz w teatrach z udziałem aktorów lub amatorów. Walery Rzewuski uwiecznił inscenizację „Otrucie Królowej Bony” z obrazu Jana Matejki[39], jest także autorem cyklu fotografii żywych obrazów według „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza z 1884 roku[40]. Z tej inscenizacji pochodzi negatyw portretu Walerego Władysława Wołodkowicza jako kanclerza Ossolińskiego[41] (MHF 45693/F). Można przyjąć, że Juliusz Kossak został sportretowany również przy okazji takiego lub podobnych przedstawień jako lisowczyk, w polskim stroju narodowym ze skórą pantery przerzuconą przez ramię i buzdyganem w dłoni (MHF 45678/F, MHF 45751/F)[42]. Kossak do „Ogniem i mieczem” wracał w latach 1895 i 1912[43]. Strój kontuszowy zapewne był jego własnością, a nie tylko przebraniem. Arystokracja, ziemiaństwo, a także mieszczanie chętnie fotografowali się w strojach narodowych lub na nie stylizowanych[44].
Walery Rzewuski był nie tylko fotografem. Różne jego zainteresowania i aktywności pozazawodowe oraz związany z nimi dostępny obszerny materiał źródłowy skłoniły badaczkę Wandę Mossakowską do podjęcia szerokich badań monograficznych. Po latach pokolenie nowych badaczy odkrywa kolejne materiały do opracowania i interpretacji. W tym przypadku są to negatywy szklane. Józef Sebald, nabywca atelier po Rzewuskim, na zamówienie wykonywał odbitki po poprzedniku. Po zmianie lokalu zamieścił w prasie krakowskiej anons informujący, że z braku miejsca zamierza zniszczyć część wykonanych przez siebie i Rzewuskiego klisz[45]. Na szczęście coś dla nas zostało…
Przygotowała Lucyna Król
emerytowana kustosz MuFo
Bibliografia
„Encyklopedia Krakowa”, red. J. Purchla, Biblioteka Kraków 2023
Gorzkowski M., „Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu”, oprac. K. Nowacki, I. Trybowski, TPSP, Universitas, Kraków 1993
Grabski M.H., Walery Eljasz-Radzikowski – fotograf Tatr i Podhala, „Dagerotyp” 2005, nr 14, s. 14–29
Harasym Z., „Ze starego albumu. O dawnych fotografiach carte de visite i cabinet portrait”, Bosz, Olszanica 2010
Ken A., „Rozważania historyczne, artystyczne i naukowe o fotografii”, red. M. Biernacka, tłum. i oprac. nauk. M.M. Grąbczewska, Stowarzyszenie Liber pro Arte, Warszawa 2017
Kłak-Ambrożkiewicz M., „Jan Matejko. Opus magnum: polichromia kościoła Mariackiego w Krakowie”, Muzeum Narodowe w Krakowie 2001
Kłak-Ambrożkiewicz M., Mistrz nad mistrzami, majster nad majstrami, w: „Matejko. Malarz i historia”, red. M. Kłak-Ambrożkiewicz, Muzeum Narodowe w Krakowie 2023
Komza M., „Żywe obrazy. Między sceną, obrazem i książką”, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995
Kozakowska S., Małkiewicz B., Olszański K., „Kossakowie”, Muzeum Narodowe w Krakowie 1986
Koziński J., „Fotografia krakowska w latach 1840–1914. Zarys historii”, Wyd. Literackie, Kraków 1978
Król L., Skrejko M., O Walerym Eliaszu Radzikowskim i Walerym Rzewuskim. Na podstawie zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie, „Studia Muzealne” 2022, z. 27, Muzeum Narodowe w Poznaniu, s. 131–146
Marko K., Oświęcimskie i krakowskie atelier Awita Szuberta, w: „Awit Szubert – wielowymiarowy fotograf z Oświęcimia. Materiały pokonferencyjne”, Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej, Oświęcim 2024, s. 11–35
Mossakowska W., „Walery Rzewuski (1837–1888) fotograf. Studium warsztatu i twórczości”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1981
Olszański K., „Juliusz Kossak”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988
Płażewski I., „Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii”, PIW, Warszawa 1982
Szelest D., „Lwowska Galeria Obrazów. Malarstwo polskie”, Oficyna Wydawnicza Auriga, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990
Treter M., „Matejko: osobowość artysty, twórczość, forma i styl”, Książnica Atlas, Lwów 1939
[1] Ponadto oryginalny rachunek z pracowni (MHF 20720/II), wizytówka użyta jako rachunek (MHF 12810/II) oraz lambrekin i firanki muślinowe (MHF 38175/II, MHF 38176/II, MHF 38177/II) z pracowni fotografa.
[2] „Encyklopedia Krakowa”, red. J. Purchla, Biblioteka Kraków 2023, t. 2, s. 435.
[3] Krakowskie Towarzystwo Fotograficzne (skrót KTF), „Encyklopedia Krakowa”, dz. cyt., t. 1, s. 795.
[4] Obraz olejny na płótnie, wym. 37,5 × 61,7 cm, 1872, sygnowany „JM”, zob. D. Szelest, „Lwowska Galeria Obrazów. Malarstwo polskie”, Oficyna Wydawnicza Auriga, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990, s. 9.
[5] „(…) obrazy: »Utopienie sułtanki w Bosforze« i »Widok Bebeku« (…) nie dadzą się zestawić z żadnym innym jego dziełem. (…) drugi obraz, to bezpretensjonalny, swobodnie potraktowany pejzaż nadmorski, o jasnej gamie dobrze ze sobą zharmonizowanych barw, pejzaż, który nader korzystnie świadczy o zmyśle kolorystycznym Matejki, o jego czysto malarskiej wrażliwości”, zob. M. Treter, „Matejko: osobowość artysty, twórczość, forma i styl”, Książnica Atlas, Lwów 1939, s. 300.
[6] M. Kłak-Ambrożkiewicz, Mistrz nad mistrzami, majster nad majstrami, w: „Matejko. Malarz i historia” red. M. Kłak-Ambrożkiewicz, Muzeum Narodowe w Krakowie 2023, s. 31–32.
[7] Lesław Rzewuski, brat Walerego, prowadził zakład w latach 1888–1893.
[8] Reprodukcja kartonu „Anioł z herbem Polski” w: M. Treter, „Matejko…”, dz. cyt., ryc. 340, s. 474. Jan Matejko prace nad projektami prowadził od czerwca 1889 do marca 1890 roku, zob. M. Kłak-Ambrożkiewicz, „Jan Matejko. Opus magnum: polichromia kościoła Mariackiego w Krakowie”, Muzeum Narodowe w Krakowie 2001, s. 10.
[9] Kolekcja prywatna gromadzona przez Jana Matejkę jest systematycznie udostępniana w muzeum biograficznym Dom Jana Matejki (oddział Muzeum Narodowego w Krakowie): folder „Koronki z kolekcji Jana Matejki”, Muzeum Narodowe Dom Jana Matejki, Kraków b.d.
[10] „W r. 1853 powstają pierwsze historyczne obrazy Matejki (…) wnet po namalowaniu »Carów Szujskich«, zaszedł drobny fakt, który miał stosunkowo duże znaczenie dla linii rozwoju Matejki jako malarza: Ktoś darował Janowi fotografie z obrazów kilku (…) Delaroche’a (…). Fotografie te zainteresowały bardzo naszego artystę. Przyglądał się im bacznie (…) Otóż i mamy ów osławiony wpływ Delaroche’a na Matejkę (…). Wpływ za pośrednictwem fotografij, gdyż dopiero w r. 1858 był wystawiony w Krakowie, w Tow. Przyjaciół Sztuk P., jakiś, bliżej nieznany, oryginalny obraz P. Delaroche’a.”, zob. M. Treter, „Matejko…”, dz. cyt., s. 172.
[11] „Zwiedzał osobliwości stolicy, kościoły, muzea (…), a najczęściej Pinakoteki: starą i nową (…). W powrotnej drodze Matejko kupuje jeszcze trochę rycin i fotografij z obrazów różnych”, zob. M. Treter, „Matejko…”, dz. cyt., s. 184.
[12] I. Płażewski, „Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii”, PIW, Warszawa 1982, s. 91. Matejko współpracował także z Awitem Szubertem, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski (1837–1888) fotograf. Studium warsztatu i twórczości”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1981, s. 205; K. Marko, Oświęcimskie i krakowskie atelier Awita Szuberta, „Awit Szubert – wielowymiarowy fotograf z Oświęcimia. Materiały pokonferencyjne”, Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej, Oświęcim 2024, s. 32.
[13] W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 203–205.
[14] Marian Gorzkowski był sekretarzem w Szkole Sztuk Pięknych, kiedy kierował nią Jan Matejko. Z czasem został sekretarzem malarza, również poza szkołą. Gorzkowski zaznacza: „następuje wykończenie obrazu »Jan Kochanowski z Urszulką« (…) (fotografował go Rzewuski w Krakowie)”; „przypada ostateczne skończenie obrazu »Kazanie Skargi« (…) (fotografował go potem Rzewuski w Krakowie)”; „obraz »Rejtana« (…) do Paryża wysłany (fotografował go Rzewuski)”, zob. M. Gorzkowski, „Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu”, oprac. K. Nowacki, I. Trybowski, TPSP, Universitas, Kraków 1993, s. 15, 29, 44; obraz „Rejtan” był sfotografowany na wystawie w Wiedniu, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 57.
[15] W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 207–208; malarz współpracował także z Edwardem Trzemeskim ze Lwowa, który sfotografował cykl 12 ilustracji przygotowanych do powieści Henryka Sienkiewicza „Ogniem i mieczem”, zob. K. Olszański, „Juliusz Kossak”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988, s. 77–78.
[16] K. Olszański, „Juliusz Kossak”, dz. cyt., ryc. 390, 393.
[17] Tamże, s. 61.
[18] Tamże, s. 25, oraz I. Płażewski, „Spojrzenie…”, dz. cyt., s. 72.
[19] W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 93; I. Płażewski, „Spojrzenie…”, dz. cyt., s. 79.
[20] Obraz reprodukowany w: I. Płażewski, „Spojrzenie…”, dz. cyt., s. 76.
[21] W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 205–206.
[22] „Encyklopedia Krakowa”, dz. cyt., t. 1, s. 462.
[23] Tamże, s. 232.
[24] Obydwaj współpracowali z Matejką przy wyznaczaniu perspektywy, Florian Cynk także przy rysunkach dla drzeworytników, zob. M. Treter, „Matejko…”, dz. cyt., s. 192, 252.
[25] „Encyklopedia Krakowa”, dz. cyt., t. 1, s. 321–322.
[26] Tamże, s. 763–764.
[27] Tamże, s. 765.
[28] Więcej o albumie w: L. Król, M. Skrejko, O Walerym Eliaszu Radzikowskim i Walerym Rzewuskim. Na podstawie zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie, „Studia Muzealne” 2022, z. 27, Muzeum Narodowe w Poznaniu, s. 133.
[29] Tamże, s. 131–146.
[30] „Encyklopedia Krakowa”, dz. cyt., t. 1, s. 259–260.
[31] L. Król, M. Skrejko, „O Walerym…”, dz. cyt., s. 134–135, 140–141; portret kolorowany olejno był prezentowany na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1866, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 56.
[32] L. Król, M. Skrejko, „O Walerym…”, dz. cyt., s. 136–141; malarz współtworzył tableau powstańcze również z fotografem Awitem Szubertem, por.: MHF 28942/II, MHF 38159/II, MHF 38160/II.
[33] M.H. Grabski, Walery Eljasz-Radzikowski – fotograf Tatr i Podhala, „Dagerotyp” 2005, nr 14, s. 14–29; J. Koziński, „Fotografia krakowska w latach 1840–1914. Zarys historii”, Wyd. Literackie, Kraków 1978, s. 115–116.
[34] Z fotografii Rzewuskiego korzystał Jan Matejko, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 208; J. Koziński, „Fotografia…”, dz. cyt., s. 45; M. Komza, „Żywe obrazy. Między sceną, obrazem i książką”, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995, s. 197. Ze zdjęć Rzewuskiego korzystali też Juliusz Kossak i Andrzej Grabowski, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 208. We Francji „Podczas ostatniego Salonu Ingres usłyszał wiele komplementów na temat jednego ze swoich portretów. »To nie mnie należy gratulować – odpowiedział – wszystkie wychwalane przez was zalety obrazu są zasługą dagerotypii, ja je tylko skopiowałem«”, zob. A. Ken, „Rozważania historyczne, artystyczne i naukowe o fotografii”, red. M. Biernacka, tłum. i oprac. nauk. M.M. Grąbczewska, Stowarzyszenie Liber pro Arte, Warszawa 2017, s. 130.
[35] Z kalendarium: „1862 (…) Fotograf Rzewuski robi pierwszy portret JM”, M. Treter, ”Matejko…”, dz. cyt., s. 552.
[36] MHF 40570/F/1-3.
[37] J. Koziński, ”Fotografia…”, dz. cyt., s. 45.
[38] W. Mossakowska, ”Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 169–173.
[39] Tamże, s. 170.
[40] Tamże, s. 170–172; M. Komza, „Żywe obrazy…”, dz. cyt., s. 143, 149, 214–215. Zenon Harasym publikuje fotografię podpisaną: „Z cyklu »Żywe obrazy«. »Ogniem i mieczem«. Scena pojedynku Bohuna z Wołodyjowskim, autor nieznany, 11 x 15,8 cm, odbitka srebrowo-żelatynowa, ok. 1890 r.”, zob. Z. Harasym, „Ze starego albumu. O dawnych fotografiach carte de visite i cabinet portrait”, Bosz, Olszanica 2010, s. 127. Jest to odbitka na tekturce, wokół litografowana ramka z dekoracją roślinną w narożnikach, na dolnym marginesie odręczny napis: „Akt III. Pojedynek Bohuna z Wołodyjowskim/ Wołodyjowski p. Kostecki Rzędzian pna Szostak/ Bohun p. Zdziszewski Zagłoba Tadeusz Laszkiewicz”.
[41] W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 172.
[42] Portret reprodukowany w: S. Kozakowska, B. Małkiewicz, K. Olszański, „Kossakowie”, Muzeum Narodowe w Krakowie 1986, s. 11 oraz K. Olszański, „Juliusz Kossak”, dz. cyt., ryc. 73. Juliusz Kossak był współorganizatorem i uczestnikiem bali kostiumowych, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 159.
[43] M. Komza, „Żywe obrazy…”, dz. cyt., s. 108.
[44] Stroje były ich własnością, zakładali je na szczególne okazje: śluby, pogrzeby, wizyty ważnych gości, bale, do wykonania portretów tzw. kostiumowych, zob. W. Mossakowska, „Walery Rzewuski…”, dz. cyt., s. 158–159. Zob. też fotografie w zbiorach MuFo, np. prezydent Krakowa Mikołaj Zyblikiewicz (MHF 12808/II/56), goście weselni w Balicach z panem młodym Edwardem Tyszkiewiczem w kontuszu (MHF 1163/II), Adam Stefan Sapieha (MHF 1854/II/18).
[45] J. Koziński, ”Fotografia…”, dz. cyt., s. 101.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Projekt pn. Konserwacja, digitalizacja i upowszechnianie negatywów Walerego Rzewuskiego ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie
Wartość dofinansowania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego: 72 000,00 zł
Całkowita wartość zadania: 115 565,00 zł