Uniwersum fotografii Jerzego Lewczyńskiego

Jerzy Lewczyński (1924-2014), był nie tylko cenionym twórcą i uczestnikiem licznych wystaw, ale także badaczem, kolekcjonerem i popularyzatorem fotografii. Przywołując istotne wątki jego konsekwentnej, nieoczywistej twórczości, warto zasygnalizować jednocześnie niektóre z kontekstów jej powstawania, poprzez odwołanie do egzystencjalnych doświadczeń artysty oraz jego refleksji nad ciągłością znaczeń fotografii.

Twórczość Jerzego Lewczyńskiego niewątpliwie należy do kluczowych i wciąż istotnych zjawisk w fotografii polskiej. Niemal od początku jedną z jej immanentnych cech stanowi niezmienność w dążeniu do odzwierciedlenia ścisłej synergii pomiędzy uniwersalną (powszechną) historią, a jednostkowym ludzkim doświadczeniem. Z identyczną konsekwencją wyrażał Lewczyński refleksję odnoszącą się do złożoności kondycji współczesnego człowieka poddanego stałej presji psychologiczno-społecznej. W rezultacie, twórczość artysty stanowi rozległą przestrzeń diagnozowania ambiwalencji, charakteryzującej relację człowieka z historią, naznaczoną przez brutalne przeżycia związane chociażby z doświadczeniami wojennymi, wstrząsami społecznymi czy psychologicznymi traumami. W tej narracji wzniosłe tematy łączą się z banalnym doświadczeniem codziennego niepokoju. Świadomości schyłku świata idealnego, towarzyszy przeczucie nieuchronności przemijania, towarzyszące ludzkiej egzystencji. Jak niejednokrotnie podkreślał Lewczyński,  uczucia towarzyszące życiu i pamięć o nim były dla niego szczególnie istotne, stąd w fotograficznej opowieści o ludzkich losach nierzadko pojawia się cień łagodnej melancholii, nadziei czy przewrotnego uśmiechu.

W kolejnym obszarze fotografie Lewczyńskiego stanowią wyraz ciągłego redefiniowania aktualnego statusu fotografii, zgodnie z autorską filozofią, nie ograniczającego się do estetycznych czy ontologicznych interpretacji rzeczywistości, ale wynikającego przede wszystkim z historycznego i strukturalnego potencjału medium. Szczególna ranga fotograficznego medium wynika, zdaniem artysty, z potencjału dla formułowania komunikatów dotyczących ciągłości jej znaczeń oraz niezwykłej zdolności wizualizacji dylematów egzystencjalno-społecznych, towarzyszących ludzkiemu życiu. Rolą fotografii nie jest więc obserwacja i rejestrowanie rzeczywistości, ale przede wszystkim programowanie losu, którego ślad został zarejestrowany na światłoczułym materiale. Nawet, jeżeli obecnie niektóre z postulatów zgłaszanych przez Lewczyńskiego wydawać się mogą utopijne, to zasadnicze założenia jego fotograficznego programu, głównie dzięki totalności, otwartości i dynamice zawartych w nim znaczeń, pozostają w znacznej mierze wciąż aktualne.

Przygotował

Marek Janczyk, kustosz MuFo

Dział Fotografii i Technik Fotograficznych

W 100-lecie urodzin Artysty, Muzeum Fotografii w Krakowie i Galeria Sztuk Wizualnych Vauxhall w Krzeszowicach zorganizowały wystawę prac Jerzego Lewczyńskiego pt. „Obecność”, prezentowaną w dniach 25 maja – 9 sierpnia 2024 roku w Galerii Vauxhall w Krzeszowicach. Kuratorem wystawy był Marek Janczyk. Ekspozycja była częścią programu festiwalu Miesiąc Fotografii w Krakowie 2024.