FED – radziecka kopia aparatu Leica

W Związku Radzieckim lat 20. XX wieku istniało wiele ekonomicznych i społecznych wyzwań, z którymi próbowały się zmierzyć władze komunistyczne. Jednym z poważniejszych problemów była duża liczba osieroconych w wyniku wojny domowej bezdomnych dzieci, które często wchodziły na drogę przestępczą. Osobą, która podjęła się resocjalizacji małoletnich był pedagog Anton Makarenko, który zaproponował organizację specjalnych ośrodków reedukacji poprzez pracę. Jednym ze sztandarowych miejsc stała się, założona pod koniec 1927 roku na przedmieściach Charkowa, specjalna dziecięca komuna pracy. Skoszarowane tam dzieci miały kolektywnie wykonywać różne prace, a kluczowym elementem wychowawczym było wprowadzenie elementu rywalizacji. Obok prostych prac stolarskich, które wykonywano na początku w charkowskiej Trudkomunie, z czasem pojawiły się znacznie poważniejsze zadania, między innymi produkcja elektrycznych wiertarek skopiowanych z amerykańskich wyrobów firmy Black & Decker. Jednak prawdziwym wyzwaniem stało się planowane uruchomienie produkcji niezwykle precyzyjnych wyrobów, jakimi były małoobrazkowe, dalmierzowe aparaty fotograficzne, wzorowane na niemieckiej Leice II.
Po kilku latach rozpracowywania szczegółów technologicznych, w 1934 roku rozpoczęto seryjną produkcję aparatu, który nazwano: „FED” od inicjałów patrona komuny, Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego. Mimo że, aparat był niemal dokładną kopią Leiki, wytwarzano go bez zgody właściciela praw autorskich, firmy Ernst Leitz z Wetzlar; nie zawarto z nią żadnych umów licencyjnych, co było zresztą powszechną praktyką w Związku Radzieckim. Co ciekawe, udało się dość wiernie odtworzyć szczegóły pierwowzoru i aparat działał w sposób poprawny, choć jego właściwości optyczne były znacznie gorsze od oryginału. Pomijając aspekt propagandowy, który towarzyszył uruchomieniu produkcji FED-a, zaskakuje śmiałość całego przedsięwzięcia, biorąc pod uwagę fakt, że w ZSRR nigdy wcześniej nie produkowano tak skomplikowanych aparatów, a wytwarzaniem zajmowali się przecież małoletni robotnicy.
W zbiorach Muzeum Fotografii znajduje się egzemplarz Fed-a I c wyprodukowanego około 1938 roku, mającego numer seryjny 92603.

Przygotował Marek Maszczak, Kustosz MuFo
Dział Fotografii i Technik Fotograficznych

Bibliografia:
Jean Loup Princelle, Made in USSR. The Authentic Guide to Russian and Soviet Cameras, Août 2004 r.
Marek Maszczak, Sdiełano w SSSR. Radzieckie aparaty fotograficzne, Kraków 2015 r.